معرفی کامل ساز سنتور

سنتور چیست؟ سنتور یک ساز زهی یا زخمه‌ایه که به عنوان یک ساز سنتی ایرانی شناخته شده و با دو دسته تحت عنوان مضراب نواخته میشه. بطن تولد این ساز در کشور ایران بوده و از ایران به سایر سرزمین‌ها راه پیدا کرده. اما سنتور در سایر کشورها به نام‌های دیگری شناخته میشه؛ در کشور چین «یان-کین»، در اروپای شرقی «دالسی مر»، در انگلستان «باترفلای»، در آلمان و اتریش «مک پر»، در هند «سنتور»، در کامبوج «فی» و در آمریکا «زیتر» نامیده میشه.

یادگیری سنتور از جمله موضوعاتیه که بسیاری از هنر دوستان مایل به یادگیری اون هستن و به دلیل قدمتش، افراد زیادی رو به خودش جذب کرده. هنرجویان عزیز می‌تونن دوره آموزش و معرفی سنتور رو در اپلیکیشن فاب مهارتی تهیه کنن. اما در ادامه این مقاله به بررسی سیر تا پیاز سنتور می‌پردازیم.

البته اگه شما هم طرفدار دو آتیشه پادکست‌های آموزشی هستین و فرصت خوندن این مقاله رو هم ندارین، بهتون پیشنهاد می‌کنیم که پادکست معرفی کامل ساز سنتور از پایه تا پیشرفته رو گوش کنین و همراه رادیو پادکست فاب باشین🎧🎙📚

در مورد سنتور باید بگیم که سازی ذوزنقه‌ای شکله. در زمان‌های قدیم این ساز ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر داشت و به اون سنتور ۱۲ خرکی می‌گفتن. اما در حال حاضر سنتور ۱۰ خرک و سنتور ۱۱ خرک هم ساخته میشه. یکی از رایج‌ترین انواع سنتور سنتور ۹ خرکه که کاربردی‌ترین اون،  سنتور «سُل کوک» است.

در سنتور ۹ خرک، اگه بر اساس راست کوک تنظیم بشه، به ترتیب سیم‌ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می‌شن و برای اجرای گروهی و ارکستر باره‌ست.

بسیاری از افراد علاقه‌مند به موسیقی، تمایل دارن با سنتور‌ نوازی آشنا بشن؛ به طور کلی، تمومی هنرجویان علاقه‌مند این ساز، باید در قدم اول اصول اولیه و تاریخچه این ساز رو بشناسن. ما توی این مقاله نکات مهم آموزش سنتور از پایه تا پیشرفته ‌رو بررسی می‌کنیم.

سنتور از اصیل‌ترین ساز‌های ایرانیه؛ ابونصر فارابی اولین نوازنده این ساز ایرانی بوده. این ساز ذوزنقه‌ای شکل، علاوه بر کشور ایران در سایر کشور‌ها نیز طرفدار‌های خاص خودش رو داره؛ در واقع، هنر نوازندگی سنتور از کشور ایران به سایر کشور‌های دنیا منتقل شده و امروزه افراد زیادی در کشور‌های مختلف دنیا هنر دلنشین سنتور نوازی رو تجربه می‌کنن.

تاریخچه سنتور برمی‌گرده به سال (669 قبل از میلاد) که مربوط میشه به دوره آشوری و بابلی. طبق تحقیقات، تصاویر و حکاکی‌هایی پیدا شده که در اون‌ها سازهایی رو نشون میده که شبیه ذوزنقه هستن و با طناب به گردن نوازنده انداخته شده.

اما قدیمی‌ترین ردی که از این ساز در تاریخ پیدا شده برمی‌گرده به ایران پیش از اسلام که بعد از اون وارد فرهنگ‌های دیگه شد. در تاریخچه سنتور اومده که عبدالقادر مراغه‌ای بعد از اسلام «ساز» یا «طوفان» رو که ظاهری شبیه سنتور امروزی داشت رو معرفی کرد که تفاوت اون با سنتور، بستن یک سیم برای هر صدا و کوک کردن اون با جابه‌جایی خرک‌ها بود.

این روزها سنتور (یان-کین) در چین، به عنوان ساز ملی این کشور ثبت شده. در آثار ثبت شده باستانی، ارتباطات بازرگانی بین چین و خاورمیانه نشون میده که این ساز از سرزمین پارس به استان ساحلی کانتون در چین رسیده و سنتور نوازی ابتدا در این استان آغاز شده.

یکی از موسیقیدانان ترکیه‌ای به نام رئوف یکتا بیگ در دایره المعارف لاوینیاک نوشته که سنتور از سازهای یهودیان بوده و اون‌ها علاقه زیادی به این ساز داشتن. با این حال قبل از قرون وسطی این ساز به اروپا راه پیدا کرد و مسیحیان که به هنر و موسیقی علاقه زیادی داشتن، به نواختن و تکمیل این ساز پرداختن.

بدنه ساز سنتور از یک جعبه چوبی ذوزنقه‌ای شکل ساخته و به شکلی طراحی شده که وسعت صدا در اون بیشتر باشه. روی سطح سنتور، دو نقش به شکل گل طراحی شده که به زیبایی و شفافیت صدای سنتور کمک می‌کنه.

نوازندگان برای نواختن این ساز از مضراب استفاده می‌کنن؛ در واقع مضراب‌ها تنها وسیله مناسب برای نواختن سنتور هستن. برای معرفی سنتور، اجزای تشکیل‌دهنده این ساز رو در ادامه با هم بررسی می‌کنیم.

بدنه سنتور

سنتور دارای یک بدنه با چوب گردوست؛ بدنه چوب سنتور، بزرگ‌ترین قسمت سنتور رو تشکیل میده و به شکل ذوزنقه‌ای طراحی شده تا هم زیبایی بصری داشته باشه و هم از نظر آکوستیکی صدایی شفاف و طنین‌دار تولید کنه. چوب گردو، توت یا افرا از رایج‌ترین چوب‌هایی هستن که در ساخت سنتور استفاده میشن، چون هم سبک‌ هستن و هم ارتعاش صدا رو به‌ خوبی منتقل می‌کنن.

خرک سنتور

سطح بالایی سنتور «صفحه‌ رویی» نام داره که روی اون خرک‌ها قرار می‌گیرن و سیم‌ها از روی اون عبور می‌کنن. زیر این صفحه، «کلاف» و «صفحه‌ زیرین» قرار دارن که با دقت زیادی به هم چسبانده میشن تا در برابر فشار سیم‌ها مقاومت کنن.

خرک‌های سنتور، مهره‌های شبیه به شطرنج هستن که از جنس چوب ساخته شده و محل قرارگیری سیم‌های سنتور هستن. از هر خرک، چهار سیم یک صدا عبور می‌کنه. هنگام کوک ساز سنتور، خرک‌های ساز جابه‌جا شده و ساز کوک می‌شه سنتور‌های مختلفی با تعداد خرک‌های مختلف در بازار وجود داره که رایج‌ترین اون، سنتور 9 خرکی‌ست.

گوشی سنتور

در دو طرف بدنه، گوشی‌ها و سیم‌گیرها نصب میشن که وظیفه‌ کوک‌ کردن و نگه‌ داشتن سیم‌ها رو دارن. گوشی‌های سنتور با جنس فولاد ضد زنگ، وسیله هستن برای تنظیم صدای نت‌ها؛ در واقع نوازنده‌ها با چرخاندن گوشی سنتور به سمت جلو و عقب، می‌تونن به نت مورد نظر خود برسن.

سیم سنتور

بدون شک اصلی‌ترین اجزای هر ساز زهی، سیم اونه؛ صدای دلنشین سنتور با ضربه نوازنده به سیم‌های اون شنیده میشه. در ساز سنتور دو نوع سیم استفاده میشه که هر کدوم وظیفه متفاوتی رو اجرا می‌کنه؛ در واقع سیم‌های زرد وظیفه تولید صدا‌های بم رو دارن و سیم‌های سفید وظیفه تولید صدا‌های زیر رو.

شیطانک

در دو طرف سنتور، دو قطعه چوب به نام شیطانک وجود داره که وظیفه اصلی اون اتصال سیم‌ها به گوشی و سیم‌گیره. شیطانک در سنتور قطعه‌ای کوچک اما بسیار مهمه که نقش هدایت و تنظیم مسیر سیم‌ها رو داره. معمولاً از جنس فلز یا استخوان ساخته میشه و در دو سوی بدنه‌ سنتور، در نزدیکی گوشی‌ها و سیم‌گیرها قرار دارد.

وظیفه‌ اصلی شیطانک اینه که سیم‌ها رو در ارتفاع مشخص و با زاویه‌ دقیق روی صفحه‌ سنتور نگه داره تا هنگام ضربه‌ مضراب، ارتعاش درست و یکنواختی ایجاد بشه. اگه ارتفاع یا زاویه‌ شیطانک درست نباشه، صدا ممکنه خفه، زنگ‌دار یا ناهماهنگ شنیده بشه.

نام خاص «شیطانک» از قدیم در میان سازندگان سازهای زهی ایرانی رایج بوده و در سازهایی مثل تار و سه‌تار هم وجود داره. در سنتور، با اینکه کوچک و ساده به نظر می‌رسه، اما تنظیم درستش برای کوک دقیق و صدادهی طبیعی ساز، حیاتیه.

مضراب سنتور

مضراب وسیله نواختن سنتوره. مضراب‌ها از سه قسمت تشکیل میشن؛ سر مضراب، ساقه مضراب و حلقه مضراب. در اکثر مواقع نوازنده‌ها پارچه‌ای به اسم نمد رو روی مضراب خود نصب می‌کنن؛ با انجام این کار صدای سنتور دلنواز‌تر و به شنونده حس بهتری منتقل میشه.

سیم‌گیر

یکی دیگه از قسمت‌های سنتور، سیم‌گیره؛ در اصل این بخش وظیفه نگهداری سیم‌های سنتور رو داره. تمام سیم‌های سنتور به وسیله یک قلاب گره‌ای به سیم‌گیر وصل میشن.

چیزی که صدای سنتور رو منحصربه‌فرد می‌کنه، همین هماهنگی بین جنس چوب، ضخامت بدنه و زاویه‌ دقیق قرارگیری خرک‌هاست. هر تغییر جزئی در این اجزا می‌تونه رنگ صدا رو عوض کنه؛ از بم و پرطنین گرفته تا روشن و زنگ‌دار.

سنتور یکی از سازهای کهن و اصیل ایرانیه که صدای زلال و شفافش از دل چوب و سیم، روح هر شنونده‌ای رو لمس می‌کنه. این ساز با ساختار منظم و فنی خاص خودش، هم در اجرای موسیقی سنتی و هم در آثار تلفیقی امروزی جایگاه ویژه‌ای داره. تفاوت در اندازه، تعداد خرک‌ها و کوک سیم‌ها باعث شده مدل‌های متنوعی از این ساز ساخته بشه تا پاسخگوی نیاز نوازندگان با سلیقه‌ها و سبک‌های مختلف باشه.

از انواع سنتور می تونیم به سی کوک، سل کوک، لا کوک، باس، باریتون، کروماتیک، کروماتیک بم و همچنین سنتورهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک اشاره نمود.

سنتور سل‌کوک: رایج‌ترین نوع سنتور در موسیقی ایرانیه و برای آموزش، اجرا و ضبط بیشترین کاربرد رو داره و همچنین دارای صدایی متعادل و گوش‌نوازه.

سنتور لا‌کوک: این سنتور اندکی زیرتر از سل‌کوکه و برای هماهنگی با سازهایی مثل تار یا سه‌تار در کوک خاص به‌کار میره.

سنتور سی‌کوک: صدایی زیرتر داره و معمولاً برای اجراهای گروهی و تلفیقی استفاده میشه.

سنتور باس و باریتون: اندازه‌ای بزرگ‌تر دارن و صدایی بم‌تر تولید می‌کنن. این دو مدل بیشتر در ارکسترهای ایرانی یا ترکیب با سازهای مدرن به کار میرن.

سنتور کروماتیک: نسخه‌ای پیشرفته از سنتوره که امکان اجرای تمام نت‌های نیم‌پرده رو فراهم می‌کنه. برای نوازندگان حرفه‌ای و موسیقی چندفرهنگی گزینه‌ای ایده‌آله.

سنتور کروماتیک بم: همون ویژگی‌های کروماتیک رو داره، اما با وسعت صدایی بم‌تر؛ مناسب برای قطعات سنگین‌تر و فضاهای ارکسترال.

سنتورهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک: این مدل‌ها با تعداد خرک‌های متفاوت، محدوده‌ صوتی متنوعی ارائه میدن و بیشتر برای نوازندگان باتجربه یا اجرای سبک‌های خاص ساخته میشن.

خیلی از هنر دوستان علاقه‌مند یادگیری سنتور هستن؛ اما، به دلیل مشغله زیاد نمی‌تونن در کلاس‌های موسیقی شرکت کنن. نداشتن وقت کافی و همچنین هزینه‌های بالای کلاس‌های موسیقی باعث میشه خیلی از افراد از یادگیری این هنر ارزشمند غافل بشن و علایق خودشون رو نادیده بگیرن.

با توجه به این موضوع، اپلیکیشن فاب با هدف ارتقای یادگیری مهارت‌های گوناگون، فضایی رو ایجاد کرده که هنرجویان عزیز فارغ از هر گروه سنی بتونن آموزش سنتور رو شروع کنن.

یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای یادگیری موسیقی، آشنایی با نت‌های موسیقیه. نت، الفبای موسیقیه؛ زمانی که هنرجویان به الفبای موسیقی مسلط باشن می‌تونن به راحتی دانش‌ موسیقایی خودشون رو گسترش بدن.

هنرجویان با گذروندن دوره آموزش سنتور در اپلیکیشن فاب، می‌تونن از سطح مقدماتی تا پیشرفته با ساز سنتور آشنا بشن. در این دوره، هنرجویان اول از همه با مبانی موسیقی و تاریخچه ساز سنتور آشنا میشن و سپس در ادامه نواختن سنتور رو یاد می‌گیرن.

برای دسترسی به فیلم‌های آموزش سنتور، کافیه همین حالا اپلیکیشن آموزشی فاب رو نصب و دانلود کنین.

جمع‌بندی

یادگیری در مورد سنتور، یکی از حوزه‌های مورد علاقه افراد هنر دوسته؛ ولی ممکنه به دلیل شاغل بودن و همچنین هزینه‌های بالای آموزش نتونن در کلاس‌های موسیقی شرکت کنن.

با توجه به این موضوع، اپلیکیشن آموزشی مهارتی فاب با ارائه یک دوره آموزشی ویژه یادگیری ساز سنتور، فضایی متفاوت رو در اختیار هنرجویان قرار میده. هنرجویان با مشاهده فیلم‌های آموزش سنتور می‌تونن یادگیری متفاوتی رو تجربه کنن. برای دسترسی به فیلم‌های آموزش زبان کافیه همین حالا اپلیکیشن فاب رو دانلود و سپس نصب کنین.

همچنین اگه دوست داشتین در مورد یادگیری مهارت‌های دیگه از جمله طراحی، سیاه قلم، نقاشی و کاریکاتور بدونین، توصیه می‌کنیم مقاله‌های مربوط رو در وبلاگ فاب مطالعه کنین.