نگار ناظم الشعرابه‌روز رسانی: ۱۴۰۳/۰۹/۱۰
172
همه چیز در مورد هنر معرق کاری و مراحل انجام آن
عناوین مهمی که در این مقاله می‌خوانیم :
آیا تا به حال به نقش و نگار دکوراسیون منازل و تزئینات آشپزخانه دقت کردین؟ دیدین زمانی که کاشی، سرامیک‌ها، چوب، فلز، صدف و رنگ‌ها در کنار هم قرار می‌گیرن، چه جلوه‌های جذابی رو به وجود میارن؟ اگه می‌خواین بدونین که این نوع وسایل رو چجوری باید استفاده کنین تا بتونین زیباترین و ظریف‌ترین وسایل رو به وجود بیارین، بهتره که هنر معرق کاری رو یاد بگیرین.
معرق کاری، بهتون کمک می‌کنه تا موارد ذکر شده رو خیلی هنرمندانه در کنار هم قرار بدین و بعد با چسباندن این وسایل، هنر خودتون رو به نمایش عموم بذارین. در صورتی که از علاقه‌مندان به دنیای هنر معرق کاری هستین و دوست دارین که با مفهوم معرق بیشتر آشنا بشین، حتما در ادامه مقاله با اپلیکیشن آموزشی فاب همراه باشین.
اگه شما هم طرفدار دو آتیشه پادکست‌های آموزشی هستین و فرصت خوندن این مقاله رو هم ندارین، بهتون پیشنهاد می‌کنیم که پادکست آموزش معرق‌کاری رو گوش کنین و همراه رادیو پادکست فاب باشین🎧🎙📚
--:--
--:--
معرق کاری چیست؟
اگه بخوایم چند واژه رو به عنوان مترادف برای هنر معرق کاری در نظر بگیریم، می‌تونیم به وصله، تکه تکه کردن و رگه اشاره کنیم. معرق کاری، درست مثل یک پازله که چند تکه از جنس‌های مختلف رو براساس یک طرح از پیش تعیین شده، بر روی یک سطح صاف قرار میدیم. لازمه بدونین که در این هنر، قطعات خیلی با دقت برش داده میشن و در کنار هم قرار می‌گیرن تا شکل مورد نظر به وجود بیاد.
اگه بخوایم خیلی کلی درباره کاربرد این هنر توضیج بدیم، باید گفت که این هنر جذاب، در اکثر کشورها مثل ایران، ترکیه، ژاپن و ایتالیا شناخته شده و معمولا برای تزئین دیوار منازل، لوازم دکوری و تزئین مبلمان استفاده میشه.
اگه از علاقه‌مندان به دنیای معرق کاری هستین و دوست دارین که این هنر دوست‌داشتنی رو یاد بگیرین، توصیه می‌کنیم که حتما ویدئوی آموزشی زیر رو ببینین. در نهایت با مشاهده این ویدئو می‌تونین اپلیکیشن آموزشی فاب رو دانلود کرده و به بهترین دوره آموزش معرق کاری دسترسی داشته باشین:
اساتید معرق ایران
از گذشته تا به امروز، هنر معرق کاری شکل‌های مختلفی رو به خودش گرفته و در طی این سال‌ها اساتید خبره و کاربلد متعددی مثل شهرام امیری، نادر نصیری، مهران امیر اینانلو، شهرام شیرانی، خسرو جعفری و... حضور داشتن که با ابتکار و خلاقیت خودشون تونستن روش‌های معرق کاری متنوعی رو در این هنر به وجود بیارن. همین عوامل باعث شده که هنر معرق کاری روز به روز پیشرفت کنه و در حال ترقی باشه.
عوامل تاثیر گذار بر قیمت معرق
عوامل زیادی در تعیین قیمت معرق موثره؛ عواملی مثل چوب با کیفیت، عدم وجود ایراد و... تاثیر زیادی در افزایش یا کاهش قیمت معرق دارن. همونطور که گفته شد چوب معرق باید کاملا خشک باشه.
در صورتی که چوب به کار رفته در این هنر، تر باشه قطعا اون اثر هنری به زودی دچار ترک خوردگی و شکستگی خواهد شد. همچنین مورد دیگه‌ای که در قیمت معرق تاثیرگذاره، میزان تعداد رنگ‌ها و ظرافت به کار رفته در زمان معرق کاریه.
تاریخچه معرق کاری
عبارت معرق، ریشه عربی داره و همزمان با حمله اعراب به ایران در قرن اول هجری وارد کشور شد. اطلاعات دقیقی از زمان انتخاب نام این هنر وجود نداره ولی نمونه‌هایی از هنر دست هنرمندان اون دوره از ایران باستان موجوده که میزان قدمت و تاریخچه این هنر رو مشخص می‌کنه.
شاید براتون جالب باشه که بدونین قبل از این که برای این که در اون زمان برای این هنر، اسمی رو مشخص کنن، به عنوان «موزاییک» شناخته میشده که ریشه اون به یونان برمی‌گشت. یونانیان در اون زمان یک سری تکه چوب‌های رنگی، سنگ‌های ارزشمند و فلز سعی داشتن که آثار هنری زیبایی رو به وجود بیارن و اون رو به عنوان هنر موزاییک معرفی می‌کردن.
هنر معرق کاری چندین ساله که در کشور ما شناخته شده ولی با توجه به این که بسیاری از آثار هنری هنرمندان اون دوران از بین رفته، نمی‌تونیم تاریخ دقیقی به عنوان میزان قدمت این هنر بیان کنیم.
البته ناگفته نماند که در هنر معرق کاری، نمونه‌های هندی و یونانی متعددی وجود داره ولی بهتره بدونین که آثار معرق ایرانی نسبت به سایر نمونه‌ها کاملا متفاوته و به هیچ عنوان قابل قیاس کردن نیستن.
بنابراین طرح‌های معرق کاری کشور ایران رو نمی‌تونیم زیر مجموعه‌ای از آثار هنری سایر هنرمندان جهان به حساب بیاریم. یکی از شناخته شده‌ترین معرق کاری‌هایی که در کشور ما به کار برده میشه، معرق کاری روی چوب و کاشی‌هاست.
این دو نوع معرق کاری، یکی از اصیل‌ترین معماری‌هاییه که از زمان‌های دور تا به این لحظه تونسته محبوبیت زیادی رو به دست بیاره.
شهر سوخته زابل، یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های معرق کاریه که در کشور ایران وجود داره. در این شهر، شانه‌ای دست‌ساز با تزئین گلی و تکه‌های چوبی با قدمت 5000 ساله وجود داره. همچنین در کنار این شانه، یک سری سفالینه‌هایی هم کشف شده.
اگه بخوایم نمونه‌های ایرانی دیگه‌ای از این هنر جذاب رو نام ببریم، می‌تونیم به شهرهای کاشان، یزد، آران و بیدگل و اصفهان اشاره کنیم. بهتره بدونین که هنر معرق کاری در دوران معاصر، خیلی گسترده شده و آموزشگاه‌های مجهز زیادی برای آموزش این هنر در سراسر کشور وجود دارن.
استاد احمد امامی، یکی از پیشکسوتان آموزش هنر معرق کاری در دوره معاصر ایرانه که در سال 1310 شمسی اولین کارگاه منبت و معرق رو تاسیس کرد. پس میشه ادعا کرد که هنر معرق کاری، جزء ارزشمندترین آثار هنری در کشور ایران محسوب میشه که تونسته طرفداران زیادی رو به سمت خودش جذب کنه.
انواع شیوه‌های معرق کاری
همونطور که گفته شد معرق کاری به عنوان یک هنر زیبا، ظریف و دقیقی‌ست که در انواع مختلفی انجام میشه. هر نوعی از معرق کاری‌ها، ویژگی‌ها و مواد مختص به خودشون رو دارن که در ادامه قصد داریم، رایج‌ترین انواع معرق کاری رو معرفی کنیم.
معرق شیشه
با توجه به اسم این نوع معرق کاری واضح و مشخصه که تکه‌های کوچکی از جنس شیشه در کنار هم قرار می‌گیرن تا تابلوها و پنجره‌های رنگی خیره‌کننده‌ای ساخته بشه. این نوع معرق کاری بیشتر در بناهای تاریخی، ساخت درب و کلیساها کاربرد داره.
معرق چوب
دومین موردی که می‌تونیم به لیست انواع معرق کاری اضافه کنیم، معرق شیشه‌ست. در این نوع معرق کاری، چوب‌ها و قطعات با رنگ و بافت‌های مختلفی در کنار هم قرار می‌گیرن تا آثار و تزئینات هنری فوق‌العاده‌ای رو خلق کنن. این نوع معرق کاری، بیشتر در زمینه دکوراسیون داخلی و ساخت مبلمان کاربرد داره.
معرق فلز
در این نوع معرق کاری از قطعات فلزی کوچکی مثل مس، برنج و نقره استفاده میشه تا یک سری آثار هنری و صنایع دستی چشمگیری ساخته بشه. اگه کمی به اسم این نوع معرق کاری دقت کنین، متوجه خواهید شد که این نوع معرق کاری بیشتر در زمینه ساخت جواهرات و دکوری فلزی تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیره.
معرق سنگ
در این نوع معرق، از سنگ‌های متنوعی مثل مرمرها، گرانیت، آهک، سنگ‌های چینی، مرمریت‌ها و غیره استفاده میشه. این نوع معرق کاری بیشتر برای ساخت و خلق جلوه‌های هنری بر روی دیوارکوب‌ها، کف بناها، تزئین نمای دیوارهای داخلی و خارجی به کار برده میشه.
ابزارهای معرق کاری
تا این جای مقاله با مفهوم معرق و انواع اون آشنا شدین. حالا وقتشه که با ابزارهای معرق کاری آشنا بشین؛ ابزارهایی که به کمک اون‌ها می‌تونن آثار هنری خارق‌العاده‌ای رو بسازین و به دیگران ارائه کنین. از جمله ابزارهای هنر معرق کاری می‌تونیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- اره
- گونیا
- لیسه
- چوب
- چسب
- مشتی
- تیزک
- سرمته
- پیشکار
- گاز انبر
- کمان اره
- مته دستی
- مداد و متر
- پیچ دستی
- سنگ نفت
- رنده دستی
- پرس دستی
- سوهان تخت
- تیغ اره مویی
- کمان جمعکن
- ماشین پرداخت
- صفحه پرداخت
- مغارلیسه تیزکن
- گیره معرق کاری
- سوهان چوب ساب
- صفحه پوست بره‌ای
- میزکار و تخته پیشکار
- صفحه سنگ سمباده
- میخ‌ها (میخ سایه، میخ کبریتی و میخ سنجاقی)
چوب مناسب معرق کاری
برای این که بتونین هنر خودتون رو در معرق کاری به نمایش بذارین و آثار هنری خارق‌العاده‌ای داشته باشین، باید از چوب‌های درختی با کیفیت استفاده کنین. چوب‌های درخت مورد استفاده در معرق کاری عبارتند از:
- چوب افرا
- چوب ساج
- چوب کنار
- چوب چنار
- چوب توت
- چوب کیکم
- چوب فوفل
- چوب آکاژو
- چوب گردو
- چوب نارنج
- چوب عناب
- چوب ممرز
- چوب گلابی
- چوب اقاقیا
- چوب زرشک
- چوب سنجد
- چوب سرخدار
- چوب شمشاد
خصوصیات چوبی که در معرق کاری مورد نیاز است
چوبی که در هنر معرق کاری مورد استفاده قرار می‌گیره، باید از کیفیت و استحکام بالایی برخوردار باشه تا بتونین آثار هنری جذابی رو خلق کنین. در واقع هر چه میزان کیفیت چوب معرق کاری بیشتر باشه، روی افزایش ارزش آثار هنری هم تاثیر مستقیم داره. در زمان انتخاب چوب مناسب معرق کاری باید به یک سری خصوصیات توجه کنین که عبارتند از:
- اولین خصوصیتی که باید در زمان انتخاب چوب معرق کاری بدونین، اینه که به استحکام و کیفیت اون خیلی اهمیت بدین.
- چوبی مناسب معرق کاریه که قابل رنده شدن و ارّه شدن باشه.
- بعضی از چوب‌های درختی در دل خودشون، رگه‌های باریک و طبیعی خاصی دارن؛ با انتخاب این نوع چوب‌ها می‌تونین صنایع دستی و آثار هنری خیره‌کننده‌ای رو خلق کنین.
- در بافت بعضی از چوب‌ها، گره و زدگی‌هایی وجود داره؛ بنابراین به هیچ عنوان این نوع چوب‌ها رو برای هنر معرق کاری انتخاب نکنین.
- چوب معرق کاری باید کاملا خشک باشه؛ اگه چوب انتخابی شما به تازگی از درست جدا شده باشه، نه تنها در معرق کاری غیرقابل استفاده هستن، بلکه به زودی ترک خورده و تمام زحمات و زمان شما رو از بین خواهند برد.
تکنیک‌های معرق کاری
هنر معرق کاری 5 نوع تکنیک داره که شامل معرق خاتم، معرق زمینه چوب، معرق برجسته، معرق زمینه رنگ و معرق منبت میشه. در ادامه این بخش قصد داریم هر تکنیک رو براتون توضیح بدیم.
معرق خاتم
در این تکنیک، به جای این که چوب رو به کار ببرن، از برش‌های خاتم استفاده می‌کنن و بین قطعات رو یک سری خطوط باریک چوبی به نام زه می‌کشن تا از قسمت‌های دیگه تفکیک بشه. بهتره بدونین که گاهی اوقات ممکنه از چوب و برش‌های خاتم به صورت تلفیقی استفاده کنن.
معرق زمینه چوب
یکی از با ارزش‌ترین معرق کاری‌ها، معرق زمینه چوبیه؛ همونطور که از اسم این روش پیداست، زمانی می‌تونیم بگیم در ساخت یک تابلو از این تکنیک استفاده شده که تمام سطح اون یعنی نقش و پس‌زمینه اون از چوب استفاده شده باشه.
معرق منبت
در این روش قطعات بریده شده رو در کنار هم قرار میدن؛ برای این که قطعات در کنار هم قرار بگیرن و سطح کار برجسته بشه، باید از مغار استفاده بشه. در این روش از چوب‌های 6 الی 7 میلی‌متری، چوب‌های 3 الی 4 میلی‌متری و گاهی اوقات تا 2 سانتی‌متری استفاده می‌کنن.
معرق برجسته
در این تکنیک امکان استفاده از پلی‌استر یا چوب وجود داره. در این روش زمانی که نقش مدنظر معرق کاری شد، نسبت به ابعاد پس زمینه، برجسته‌تر میشه. فرقی که معرق برجسته با معرق منبت داره، در اینه که سطح کار به کمک ابزار مغار منبت نمیشه و فقط برآمده و برجسته‌ست.
معرق زمینه رنگ
در این روش یک سری رنگ توسط رنگ‌کار ساخته میشه؛ این رنگ ساخته شده باید حالت خمیری شکل داشته باشه تا در زمان ریختن اون روی سطح تابلو، بتونه درزها و قسمت‌های منفی تابلوی معرق رو به طور کامل پوشش بده.
مراحل اجرای هنر معرق کاری
برای اجرای این هنر باید چندین مرحله رو به ترتیب انجام بدین تا بتونین خیلی رندانه و هنرمندانه بهترین آثار هنری و صنایع دستی رو بسازین. مراحل اجرای هنر معرق کاری به ترتیب عبارتند از:
طرح نقشه معرق کاری
طرح معرق کاری توسط طراح تعیین شده و روی تخته سه لایه‌ای به وسیله یک چسب فوری چسبانده میشه؛ به این ترکیب، مدل گفته میشه.
خرد کردن مدل
دومین مرحله اجرای هنر معرق کاری، خرد کردن مدله؛ در این مرحله مدل باید به وسیله میخ سایه، روی چوب فوفل درز شده نصب کنین. سپس این الگو باید روی تخته پیشکار قرار داده و توسط اره مویی به قطعات مختلفی برش بدین.
نصب قطعات خرد شده
سومین مرحله اجرای هنر معرق کاری، نصب قطعات خرد شده‌ست. در این مرحله قطعات خرد شده باید با توجه به طرح نقشه الگو بر روی تخته 18 میلی متری یا تخته پیشکار یا چندلایی، که قطعه نایلونی روی سطح اون رو به طور کامل پوشش داده، در کنار هم قرار بدین و بعد به وسیله میخ سایه به تخته نصب کنین.
دوربری نقشه‌ها
در مرحله دوم، مدل و نقشه رو به قطعات مختلفی خرد کردین. حالا در این مرحله باید بخش‌هایی از نقشه و زمینه که به صورت قطعه‌هایی ریز و خرد شده هستن رو از روی تخته پیشکار جدا کرده و خطوط مربوط به نقشه‌ها رو دوربری کنین.
تهیه و نصب زمینه اصلی
در مرحله پنجم هنر معرق کاری، شما باید تخته سه لایه‌ای که روی چوب فوفل یا چوب گردو قرار دادین رو بردارین تا قسمتی از زمینه اصلی طرح شما نمایان بشه. سپس چوب گردو یا قطعه فوفل رو مجددا به طور موقت روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه نصب کنین.
به طور کلی، برای اجرای هنر معرق کاری باید 13 مرحله رو به ترتیب انجام بدین. در این مقاله به 5 مرحله این هنر اشاره کردیم. سایر مراحل اجرای هنر معرق کاری عبارتند از:
- نقشه‌ها رو به روی چوب‌های صنعتی انتقال بدین.
- نقش‌ها رو متصل کنین.
- برای ثابت موندن نقشه معرق شده بر روی تخته پیشکار، به دستگاه پرس نیاز دارین.
- بعد از این که تمام مراحل ذکر شده رو به طور کامل انجام دادین، باید کناره‌ها رو دوربری کنین.
- در این مرحله باید براده‌های چوبی رو به وسیله لیسه جمع‌آوری کنین و توسط سمباده شماره یک، سطح شی رو صیقل بدین.
- در مرحله 11، به پلی استر و سمباده لرزان احتیاج دارین.
- در مرحله 12 از هنر معرق کاری باید از وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده استفاده کنین.
- آخرین مرحله از هنر معرق کاری، اینه که از کیلر استفاده کنین. گاهی اوقات ممکنه که شی معرق کاری شده از کیفیت بالایی برخوردار نباشه؛ در این شرایط به جای استفاده از پلی استر باید از کیلر استفاده کنین.
نکته: قطعا سرعت یادگیری این هنر با ویدئوهای آموزشی نسبت به یادگیری با مطالب، خیلی بیشتره. بنابراین اگه به دنبال یادگیری بهتر و کامل‌تری هستین، توصیه می‌کنیم که همین حالا اپلیکیشن آموزشی فاب رو دانلود و نصب کنین. ما در تمامی دوره‌های آموزشی سعی کردیم که بهترین و کامل‌ترین توضیحات رو به زبان ساده و قابل فهم برای شما توضیح بدیم.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم که به طور کامل مفهوم هنر معرق کاری و انواعش رو براتون توضیح بدیم و بگیم که این هنر در چه حوزه‌هایی کاربرد داره.
معرق کاری، به هنری گفته میشه که در اون اساتید و هنرمندان با استفاده از یک سری قطعات و متریال مختلف مثل چوب، شیشه، سنگ، فلز و رنگ‌ها، آثار هنری و صنایع دستی خارق‌العاده‌ای رو خلق می‌کنن.
این هنر نیاز به دقت، تمرکز و ظرافت خیلی بالایی نیاز داره تا بتونین با در کنار هم قرار دادن قطعات و تلفیق رنگ‌ها بتونین بهترین آثار رو به نمایش عموم بذارین.
منظور از هنر معرق کاری چیست؟
معرق، یک نوع هنر و صنعت فوق‌العاده‌ای‌ست که با استفاده از یک سری قطعات و متریال، بهترین آثار هنری و صنایع دستی رو خلق می‌کنن. این هنر بیشتر در حوزه دکوراسیون منازل و وسایل تزئینی آشپزخانه کاربرد دارن.
چه فرقی بین منبت و معرق کاری وجود داره؟
منبت به هنر تراش و برجسته‌سازی چوب مربوط میشه و معرق کاری، هنر برش دادن و کنار هم گذاشتن اون‌ها، برای ساخت صنایع دستی و اثر هنریه.
برای انجام معرق کاری، به چه ابزاری نیاز داریم؟
برای انجام معرق کاری به ابزارهای خاصی نیاز دارین که از جمله اون‌ها می‌تونیم به مواردی مثل اره دست، اره چوب بر، اره فلز، پیشکار، لیسه، گاز انبر، مته دستی، تیزک، چکش، میخ، سوهان تخت، پرس دستی، رنده دستی، ماشین پرداخت، نفت و... اشاره کنیم.
