آشنایی با انواع خط خوشنویسی

هنر خوشنویسی یعنی همون پدید آوردن اثر هنری به وسیله قلم و خط خوش. این هنر در زمان صفویه پا به عرصه ظهور گذاشت و شکوفا شد.

انواع خط خوشنویسی 6 نوع داره که به خطوط شش‌گانه یا اقلام سته مشهوره. ابن‌مقله بیضاوی شیرازی هنرمندی بود که خطوط شش‌گانه رو به وجود آورد و قواعدی برای هنر خوشنویسی تعیین کرد.

انواع خط شش‌گانه یا اقلام سته عبارتند از خطوط محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع.

تفاوتی که انواع خطوط با همدیگه دارن، اختلاف اون‌ها در شکل حروف و کلمات و همچنین، نسبت سطح و دور در هر کدوم از اون‌هاست. قواعدی که ابن‌مقله بیضاوی برای اقلام سته وضع کرد که به اصول دوازده‌گانه خوشنویسی معروفه.

این قواعد دوازده‌گانه عبارتند از ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن.

در ایران و سایر کشورها، خطوط متعددی هستن که ممکنه تعداد اون‌ها خیلی زیاد باشه.

از بین انواع خط، خط‌های تعلیق، شکسته نستعلیق و نستعلیق این روزها بیشتر از خط‌های دیگه در ایران استفاده میشن.

در این قسمت ما سه مورد از معروف‌ترین انواع خط خوشنویسی در ایران رو بهتون معرفی می‌کنیم که شامل تعلیق، نستعلیق، شکسته نستعلیق میشن:

خط تعلیق با ترکیب شدن دو خط توقیع و رقاع در اواسط سدهٔ هفتم و با اثرپذیری از خطوط ایرانی قبل از اسلام به وجود اومده.

خیلی‌ها عقیده دارن که خط تعلیق اولین خط در هنر خوشنویسیه که میشه اصالت اون رو کاملاً ایرانی دونست.این خط دایره‌های خیلی زیادی داره و در اون هیچگونه یکنواختی به چشم نمیاد.

در گذشته، کاتبان دربار و دیوان‌های حکومت برای نامه‌نگاری‌ها و انشا نویسی فرمان‌های حکومتی خط تعلیق رو استفاده می‌کردن. چون که با استفاده از این خط قلم رو کمتر از کاغذ جدا می‌کنن و پیوسته نوشتن کلمات هم به صرفه جویی در وقت و تندنویسی کمک می‌کرد.

در یک بازه زمانی صد ساله، خط تعلیق خیلی پر رونق بود اما با ظهور خط نستعلیق و نستعلیق شکسته رواج استفاده از خط تعلیق کمتر شد. به همین دلیل با گذر زمان، کاربرد این خط کمرنگ تر شد.

خط تعلیق پیچیدگی‌های زیادی داره و به همین دلیل این روزها بیشتر در بین هنرمندانی رواج داره که خیلی باسواد هستن و آشنایی زیادی با هنر دارن.

خط نستعلیق رو عروس خطوط اسلامی نام‌گذاری کردن!

خط نستعلیق یکی از رایج‌ترین انواع خط‌ها در خوشنویسیه که ماهیت ایرانی داره و یکی از محبوب‌ترین انواع خط خوشنویسیه که برای اولین بار در اوایل قرن نهم رواج پیدا کرد.

از ویژگی‌های خط نستعلیق تعادل، توازن و انعطاف اونه که باعث رواج اون شد. مهم‌تر از همه اینکه خوندن متونی که با خط نستعلیق نوشته میشن، آسون‌تره.

از ویژگی‌های بی‌نظیر خط نستعلیق، الهاماتیه که از طبیعت به حروف و نقش‌های خط نستعلیق وارد شده. حالا سوال اینه که خط نستعلیق چطور شکل‌ گرفته؟

داستان ابداع خط نستعلیق شاید به زیبایی این خط باشه:

در روایت‌ها اومده که میرعلی شبی در خواب پرواز غازهای وحشی رو دید و از حرکات نرم بدن این پرندگان برای ابداع حرکات سیال نستعلیق الهام گرفت.

از هنرمندان معاصر و اثرگذار خوشنویسی در ترویج خط نستعلیق می‌تونیم این افراد رو نام ببریم: عمادالکتاب، سید حسین میرخانی ، سید حسن میرخانی و على اکبر کاوه

یکی دیگه از انواع خط خوشنویسی ایرانی، خط شکسته نستعلیقه که اون رو با پیچش‌ها و حرکت‌هاى خیلی زیبا می‌شناسن.

از زیبایی چشم‌نواز این خط که بگذریم، ویژگی بارز اون روان‌نویسى و تند‌نویسیه. خط شکسته نستعلیق از جدیدترین انواع خط خوشنویسی اسلامیه.

این خط سومین نوع از انواع خط خوشنویسی ایرانی محسوب میشه. شاید براتون این سوال پیش اومده باشه که چرا شکسته نستعلیق رو اینطوری نام‌گذاری کردن؟ چون که بیشتر شکل‌های خط شکسته نستعلیق از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده!

خط شکسته نستعلیق رو میشه ایرانی‌ترین خط از بین انواع خط خوشنویسی اسلامی به حساب آورد. خط شکسته نستعلیق از ابداعات ایرانیان به شمار میره و از پیوند خط تعلیق و نستعلیق شکل گرفته.

درباره اینکه ابداع و استخراج خط شکسته نستعلیق از خط نستعلیق در اوایل قرن یازدهم ثمره ذوق و قریحه چه کسیه، اختلاف نظر وجود داره.

این ابداع رو به مرتضى قلی‌خان شاملو و بعضی هم به محمد شفیع هروى نسبت میدن. این خط در اوایل قرن یازدهم و همزمان با اواخر دوران صفویه به وجود اومد. چرا؟ به دلیل نیاز مبرم به تندنویسی! مهم‌ترین استاد خوشنویسی برای خط شکسته نستعلیق، درویش عبدالمجید طالقانى (نیمه دوم قرن ۱۲) است.

حروف و کلمات در این نوع خط خوشنویسى شکل‌هاى متنوع و زیبا داره. علاوه بر این، حرکت در خط شکسته نستعلیق آزادتر از نستعلیقه. این نوع خوشنویسی در نقاشی و گرافیک هم کاربرد زیادی داره.

سخن پایانی

این روزها هنر خوشنویسی بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفته و هنر دوستان زیادی هستن که خوشنویسی رو به عنوان هنرشون انتخاب می‌کنن و سعی دارن که در این راه استاد بشن. شاید در اول راه این کار کمی سخت باشه، اما به مرور زمان و پیشرفت در این مسیر می‌تونین به جاهای خوبی در این راه برسین.

آموزش خوشنویسی ممکنه سخت به نظر برسه، اما از لذت‌بخش‌ترین کارهاست و حتی یکی از بهترین گزینه‌های تفریحی برای دانش‌آموزان برای پر کردن اوقات فراغته. فاب یکی از کامل‌ترین دوره‌های آموزشی ویدیویی خوشنویسی رو داره؛ یادتون نره سری بهش بزنین!

ما هم توی این مقاله به بررسی انواع خط خوشنویسی پرداختیم که در ادبیات فارسی و ایران از زمان‌های دور خیلی مورد توجه بوده. امیدواریم که این مطلب براتون کاربردی بوده باشه.📃🙏🏻